ممنوعیت ارز دیجیتال سال‌هاست به موضوعی داغ در اقتصاد ایران تبدیل شده است. برخی کارشناسان معتقدند این فناوری تهدیدی برای نظام بانکی و پولی کشور است، اما واقعیت این است که حذف کامل آن امکان‌پذیر نیست. تجربه جهانی و شرایط خاص اقتصاد ایران نشان می‌دهد که چنین تصمیمی نه‌تنها بی‌نتیجه خواهد بود، بلکه تبعات منفی گسترده‌ای ایجاد می‌کند. در ادامه، دلایل و سناریوهای پیش‌روی ایران بررسی می‌شود.
جایگاه بلاکچین در ایران
فناوری بلاک چین یک زیرساخت غیرمتمرکز است که در ایران نیز به‌سرعت رشد کرده است. بسیاری از جوانان و سرمایه‌گذاران ایرانی در این حوزه فعال هستند. این فناوری همچنین به‌دلیل ساختار توزیع‌شده امکان مسدودسازی ندارد. حتی اگر سیاست‌گذاران تصمیم به ممنوعیت ارز دیجیتال بگیرند، کاربران ایرانی همچنان از طریق ابزارهایی مانند کیف پول‌های خارجی و صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) فعالیت خود را ادامه خواهند داد.
پیامدهای بازار غیررسمی در کشور
در ایران هرگونه تلاش برای ممنوعیت ارز دیجیتال موجب ایجاد بازارهای زیرزمینی خواهد شد. تجربه کالاهای قاچاق یا دلار (USD) آزاد در کشور نشان می‌دهد که تقاضای بالا همیشه مسیرهای غیررسمی ایجاد می‌کند. بر این اساس، اگر خرید و فروش ارز دیجیتال به‌طور کامل محدود شود، این فعالیت‌ها به بازار سیاه منتقل خواهد شد و دولت کوچک‌ترین کنترلی بر تراکنش‌ها نخواهد داشت. این موضوع ریسک کلاهبرداری و پولشویی را نیز افزایش می‌دهد.
محدودیت‌های محتمل در ایران
احتمال دارد ایران همانند برخی کشورها به‌جای ممنوعیت مطلق، محدودیت‌هایی اعمال کند. این محدودیت‌ها می‌تواند شامل مجوزدهی به صرافی‌های داخلی یا تعیین سقف برای تراکنش‌ها باشد که این امر اخیراً در جامعه مطرح شده است. چنین اقداماتی به دولت امکان کنترل می‌دهد، در حالی‌که فضای فعالیت به‌طور کامل بسته نمی‌شود. سیاست محدودسازی به جای ممنوعیت ارز دیجیتال می‌تواند یکی از راهکارها برای شرایط اقتصادی ایران باشد. بااین‌وجود ریسک‌ها و تبعات بسیار زیادی و ناگواری وجود دارد.
اثرات اقتصادی ممنوعیت ارز دیجیتال در ایران
اقتصاد ایران سال‌ها با محدودیت‌های بین‌المللی روبه‌رو بوده است. در این راستا، اخیراً با فعال شدن مکانیزم ماشه (اسنپ‌بک) و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، شرایط بیش از پیش پیچیده‌تر خواهد شد. در چنین شرایطی ارزهای دیجیتال به‌عنوان فرصتی طلایی برای نقل‌وانتقال سرمایه مورد توجه قرار گرفته‌اند. بر این اساس، اگر ممنوعیت ارز دیجیتال در ایران اجرا شود، این فرصت از بین خواهد رفت و سرمایه‌گذاران به روش‌های پرخطرتر روی خواهند آورد. این موضوع نه‌تنها باعث خروج سرمایه از کشور می‌شود، بلکه توان ایران برای حضور در اقتصاد جهانی را به شکل دو چندان تضعیف خواهد کرد.
تجربه کشورهای مشابه و درس برای ایران
برخی کشورها مانند چین کوشیدند فعالیت‌های رمزارزی را ممنوع کنند، اما نتیجه‌ای جز مهاجرت سرمایه و گسترش بازارهای غیررسمی نداشت. برای نمونه، بسیاری از استخراج کنندگان بیت کوین (BTC)، سرمایه‌های خود را به سایر کشورها از جمله قزاقزستان منتقل کردند. ایران نیز در موقعیتی قرار دارد که به چنین تجربه‌ای دچار خواهد شد. بر این اساس، با توجه به نیاز کشور به توسعه فناوری و جذب سرمایه، اجرای ممنوعیت ارز دیجیتال نتیجه‌ای معکوس خواهد داشت. در واقع، ایران می‌تواند با ایجاد چارچوب‌های قانونی و مالیاتی، هم اقدام به مدیریت ریسک (Risk Management)کند و هم از مزایای این فناوری بهره ببرد.
نقش بانک مرکزی
بانک مرکزی ایران تاکنون مواضع محتاطانه‌ای در برابر رمزارزها داشته است. بااین‌حال، ممنوعیت ارز دیجیتال هرگز گزینه‌ای پایدار نخواهد بود. اگر چنین تصمیمی اتخاذ شود، بازار به‌طور کامل به فضای غیررسمی منتقل خواهد شد. بهترین راهکار برای این نهاد، تعریف مقررات نظارتی است تا هم شفافیت ایجاد شود و هم از خروج سرمایه جلوگیری گردد.
نتیجه‌گیری
با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فناورانه ایران، ممنوعیت رمزارز هیچ‌گاه قابل تحقق نخواهد بود. این اقدام تنها بازارهای غیررسمی را تقویت می‌کند و به زیان هرچه بیشتر اقتصاد ملی تمام می‌شود. گفتنی است که آینده ارزهای دیجیتال در ایران نه به سمت حذف، بلکه به سوی محدودیت‌ها و چارچوب‌های قانونی پیش خواهد رفت. تنها از این طریق می‌توان میان کنترل و استفاده بهینه تعادل برقرار کرد.
پرسش‌های متداول
آیا در ایران امکان ممنوعیت کامل ارزهای دیجیتال وجود دارد؟
خیر، چنین امکانی وجود ندارد زیرا کاربران می‌توانند از ابزارهای غیرمتمرکز برای ادامه فعالیت استفاده کنند. ممنوعیت مطلق تنها فعالیت‌ها را به بازار سیاه منتقل می‌کند و ریسک کلاهبرداری را بالا می‌برد. تجربه جهانی و شرایط ایران نشان می‌دهد محدودیت‌ها قابل اجرا هستند اما حذف کامل هیچ‌گاه شدنی نیست.
چرا ایران باید به جای ممنوعیت، محدودیت اعمال کند؟
زیرا با اعمال محدودیت دولت می‌تواند نظارت و کنترل نسبی بر بازار داشته باشد. ممنوعیت ارز دیجیتال باعث خروج سرمایه و افزایش فعالیت‌های غیرقانونی خواهد شد. در حالی‌که محدودسازی امکان ایجاد چارچوب‌های نظارتی و مالیاتی را فراهم می‌کند و هم‌زمان سرمایه‌گذاران داخلی را در مسیر قانونی نگه می‌دارد.
ممنوعیت ارز دیجیتال چه اثری بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟
اجرای ممنوعیت باعث از بین رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری و خروج سرمایه از کشور خواهد شد. بسیاری از فعالان اقتصادی مجبور به استفاده از روش‌های غیررسمی می‌شوند که پرخطرتر است. در مقابل، اعمال قوانین محدودکننده و نوآورانه می‌تواند شرایطی فراهم کند تا هم ریسک‌ها کاهش یابد و هم اقتصاد ایران از فرصت‌های جهانی بهره‌مند شود.
آیا تجربه کشورهای دیگر برای ایران قابل استفاده است؟
بله، کشورهایی مانند چین و هند نمونه‌های خوبی هستند. تلاش برای ممنوعیت در این کشورها موفق نشد و تنها به مهاجرت سرمایه انجامید. ایران نیز در صورت اتخاذ چنین تصمیمی با همین مشکل مواجه می‌شود. بنابراین، بهترین درس برای ایران این است که به جای ممنوعیت، سیاست‌های نظارتی و چارچوب‌های شفاف اجرا کند.
