اولین زمزمه‌های خبر راه‌اندازی ریال دیجیتال یا رمز ریال به پاییز ۱۴۰۰ برمی‌گردد، که اولین قدم در معرفی ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران بود. البته رونمایی رسمی ریال دیجیتال در ۳ تیرماه ۱۴۰۳ اتفاق افتاد، که با اعلام فاز آزمایشی این ارز در جزیره کیش همراه شد. ریال دیجیتال به مشتریان شبکه بانکی اجازه می‌دهد که بدون دردسرهای پول کاغذی یا کارت بانکی، از طریق کیف پول ریال دیجیتال پرداخت‌های خود را انجام دهند. برای آشنایی بیشتر با این ارز دیجیتال ایرانی، به خواندن ادامه دهید.
ریال دیجیتال چیست؟
ریال دیجیتال همان نسخه الکترونیکی ریال است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌شود. البته این ارز دقیقا مانند ارزهای دیجیتال معمول نیست، زیرا بر خلاف ارزهایی مانند بیت کوین، ماهیت غیرمتمرکزی ندارد، بلکه تحت نظارت و کنترل کامل بانک مرکزی است. در واقع، ریال دیجیتال دقیقا مشابه اسکناس است، اما به جای کاغذ، در قالب داده‌های الکترونیکی وجود دارد. دقیقا مشابه ریال پول نقد، ریال دیجیتال نیز تعهد بانک مرکزی است و ارزشی برابر با یک اسکناس فیزیکی ریال دارد.
مکانیسم ساخت این ارز دیجیتال، با فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT) طراحی شده، اما به دلیل نظارت بانک مرکزی، در دسته ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) قرار می‌گیرد. البته یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن، قانونی بودن است. این ارز می‌تواند توسط شهروندان و گردشگران به عنوان روشی برای پرداخت به کار رود و شما را از کارت بانکی بی‌نیاز کند.
آشنایی بیشتر با ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)
برای درک بهتر ماهیت ریال دیجیتال، خوب است با ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) بیشتر آشنا شوید. ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین یا اتریوم غیرمتمرکز هستند، یعنی تحت کنترل هیچ سازمان مرکزی خاصی قرار ندارند. بانک‌های مرکزی، دقیقا برعکس هستند و توسط سیاست‌ها و شرایط خاص هر کشور تنظیم و قانون‌گذاری می‌شوند. با این حال، استفاده از فناوری بلاکچین برای انجام تراکنش‌های امن، شفاف و سریع عاملی‌ست که می‌تواند فارغ از متمرکز بودن یا نبودن، در انجام تراکنش‌ها و مدیریت امور مالی مفید واقع شود.
ارز دیجیتال بانک مرکزی از فناوری‌های بلاکچین برای انجام بهینه تراکنش‌ها کمک می‌گیرد و در عین حال، از نظارت و کنترل بانک‌های مرکزی بومی برخوردار است. در واقع این پدیده‌ی نوظهور نوعی پول نقد الترونیکی است که ارزشش مستقیما به ارزش ارز بومی کشور بستگی دارد. ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند روزی جایگزین پول فیزیکی شود و دولت‌ها را از استفاده از اسکناس واحد پول رایج بی‌نیاز کند.
مزایا و اهداف ریال دیجیتال چیست؟
یکی از مزایای مهم ریال دیجیتال، سهولت استفاده از آن است، به طوری می‌توانید با کمک یک اپلیکیشن موبایل، ریال‌های دیجیتال را در یک کیف پول الکترونیکی ذخیره کنید. برای پرداخت از طریق این کیف پول، باید کد QR فروشنده را اسکن کنید، البته ممکن است در آینده قابلیت پرداخت از طریق فناوری NFC نیز در دسترس کاربران قرار گیرد (مشابه کارت مترو). به کمک این روش پرداخت، تراکنش بدون نیاز به تسویه بین بانکی و بدون هیچ وقفه‌ای انجام خواهد شد و به حساب فروشنده واریز می‌شود. این یعنی می‌توانید به راحتی برای انجام پرداخت‌های روزمره آن را جایگزین پول نقد یا کارت‌های بانکی کنید.
به طور کلی، مزایای ریال دیجیتال در موارد زیر خلاصه می‌شوند:
- حذف تسویه بین بانکی و افزایش سرعت گردش پول: برخلاف تراکنش‌های اینترنتی و کارتی معمول، نیازی به فرایند تسویه بین بانکی نیست، که باعث می‌شود پس از انجام تراکنش، مبلغ واریزی بلافاصه در اختیار فروشنده قرار گیرد. این امر به سرعت گردش پول در اقتصاد نیز منجر خواهد شد و رونق کسب و کارها را در پی خواهد داشت.
- امنیت بالاتر ارزهای دیجیتال: به‌کارگیری فناوری‌های رمزنگاری پیشرفته در ریال دیجیتال موجب شده است تا امنیت تراکنش‌ها نسبت به روش‌های سنتی بیشتر باشد.
- سهولت پرداخت‌های خرد: برای انجام‌های پرداخت‌های کوچک سوپرمارکتی یا کرایه تاکسی به پول نقد و کارت بانکی نیاز نخواهید داشت، بلکه می‌توانید به راحتی با ریال دیجیتال این هزینه‌ها را پرداخت کنید.
- کمک به شفافیت و نظارت: بانک مرکزی می‌تواند با کارایی بیشتری به نظارت و جمع‌آوری اطلاعات حوزه پرداخت بپردازد. این امر با فراهم‌سازی داده‌های به‌روزتر و دقیق‌تر، در سیاست‌گذاری اقتصادی به تصمیمات مؤثرتری منجر خواهد شد.
- کاهش تأثیر تحریم‌ها: تشکیل بلوک‌های CBDC برای ریال دیجیتال می‌تواند در مقابله با تحریم‌ها نقش داشته باشد و در شرایط تحریم، راهی برای تهسیل مبادلات مالی بین‌المللی فراهم کند.
- پدافند غیرعامل: اگر اختلالی در سیستم‌های بانکی سنتی پیش بیاید، ریال دیجیتال راهی جایگزین برای حفظ جریان مبادلات مالی است. به همین دلیل، به عنوان یکی از ابزارهای پدافند غیرعامل به شمار می‌رود.
جزئیات پیاده‌سازی طرح ریال دیجیتال در ایران
ساختمان میرداماد بانک مرکزی میزبان رونمایی رسمی ریال دیجیتال بود که در ۳ تیرماه ۱۴۰۳ به وقوع پیوست. طبق گفته مدیران ارشد بانک مرکزی، این رویداد نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی ایران و نشانه حرکت جدی کشور به سمت دیجیتالی شدن سیستم مالی است.
پیاده‌سازی این طرح ۳ سال است که در جریان است، که رویکرد محتاطانه بانک مرکزی به این پروژه را نشان می‌دهد. مطالعات اولیه این طرح از سال ۱۴۰۰ شروع شدند. پس از فاز پیش‌آزمایشی در سال ۱۴۰۱ و فاز آزمایشی محدودی در ۱۴۰۲، ریال دیجیتال برای فاز آزمایشی گسترده به کاربران معرفی شد. در حال حاضر، آموزش‌های لازم به اصناف و تاکسی‌های جریزه کیش داده شده تا افراد بتوانند استفاده از ریال دیجیتال را به آزمایش بگذارند و به مرور به این فناوری جدید عادت کنند.
جالب است بدانید که ایران از پیشتازان استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی به شمار می‌رود و سیزدهمین کشوری در دنیا است که پول دیجیتال بانک مرکزی با امکان پرداخت خرد را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. البته سایر کشورها نیز به مزایای این فناوری پی برده‌اند و در حال حاضر ۷۶ کشور در مراحل مقدماتی پیاده‌سازی آن هستند.
