طرح‌های پانزی یکی از شایع‌ترین انواع کلاهبرداری‌های مالی هستند که در طول تاریخ به شکل‌های مختلفی ظاهر شده‌اند. این نوع کلاهبرداری که به نام چارلز پانزی، یکی از مشهورترین مجرمان مالی قرن بیستم، نامگذاری شده است، به وعده‌های غیرواقعی سود بالا با ریسک پایین متکی است. در این مقاله به بررسی طرح پانزی، تاریخچه آن و ویژگی‌ها و تفاوت آن با شرکت‌های هرمی خواهیم پرداخت.
طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی یک نوع کلاهبرداری است که در آن سود سرمایه‌گذاران قدیمی از طریق سرمایه‌های جدید تأمین می‌شود. این طرح به جای تولید سود واقعی، به جذب مستمر سرمایه‌گذاران جدید وابسته است. در واقع، کلاهبردار در این طرح از پول سرمایه‌گذاران جدید استفاده می‌کند تا به سرمایه‌گذاران قبلی سود پرداخت کند. چنین طرحی تا زمانی که سرمایه‌گذاران جدید وجود دارند و پول بیشتری نسبت به سود پرداخت شده وارد طرح می‌شود، ادامه دارد. اما در نهایت، با کاهش ورود سرمایه‌گذاران جدید یا افزایش درخواست‌های پرداخت سود، این سیستم فرو می‌پاشد.
تاریخچه شکل‌گیری طرح پانزی
طرح پانزی به نام چارلز پانزی نامگذاری شده است، که در سال ۱۹۲۰ با یک کلاهبرداری گسترده در آمریکا مشهور شد. پانزی با وعده سودهای ۵۰ درصدی در ۴۵ روز به سرمایه‌گذاران خود، توانست میلیون‌ها دلار از هزاران نفر جمع‌آوری کند. او ادعا می‌کرد که با خرید و فروش تمبرهای بین‌المللی پستی، این سود را تولید می‌کند. اما در واقع، او هیچ سودی از تجارت واقعی نداشت و تنها از پول سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌کرد. پس از آنکه این سیستم فروپاشید، پانزی دستگیر شد و به زندان افتاد.
مشخصه‌های یک طرح پانزی چیست؟
یک طرح پانزی چند ویژگی بارز دارد که می‌توان آن را شناسایی کرد:
وعده سودهای غیرمعمول بالا: طرح‌های پانزی اغلب سودهای بسیار بالاتر از آنچه در بازارهای مالی معمول است را وعده می‌دهند.
سود تضمین‌شده با ریسک کم: یکی از جذابیت‌های طرح‌های پانزی این است که بدون توجه به شرایط بازار، سودهای بالا و تضمین‌شده‌ای را وعده می‌دهند.
تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاران جدید: مهم‌ترین عامل برای موفقیت این طرح، جذب سرمایه‌گذاران جدید است، زیرا سود سرمایه‌گذاران قدیمی از پول سرمایه‌گذاران جدید تأمین می‌شود.
نبود یک کسب‌وکار واقعی: در یک طرح پانزی، کسب‌وکار واقعی یا سود واقعی وجود ندارد. تمام سودها از جریان ورود سرمایه‌های جدید به طرح تأمین می‌شود.
مثال طرح پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال
یکی از مشهورترین طرح‌های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال، بیت کانکت (BitConnect) بود. این پروژه در سال ۲۰۱۶ آغاز شد و تا زمان فروپاشی در اوایل ۲۰۱۸ توانست توجه و سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را جلب کند. بیت کانکت وعده می‌داد که با استفاده از یک الگوریتم معاملاتی هوشمند و پیشرفته، می‌تواند سودهای روزانه ثابت و بسیار بالا را به سرمایه‌گذاران ارائه دهد. سرمایه‌گذاران می‌توانستند بیت‌کوین‌های خود را به توکن بیت کانکت (BCC) تبدیل کنند و سپس این توکن‌ها را به پلتفرم بیت کانکت قرض بدهند تا در ازای آن سود روزانه تا ۱٪ دریافت کنند.
در ژانویه ۲۰۱۸، مقامات ایالتی آمریکا علیه بیت کانکت اقدام کردند و این پلتفرم تعطیل شد. پس از آن، قیمت توکن BCC به سرعت سقوط کرد و سرمایه‌گذاران میلیاردها دلار از دست دادند. BitConnect به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کلاهبرداری‌های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال شناخته شد و مدیران آن تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
این مثال نشان می‌دهد که حتی در دنیای نوپای ارزهای دیجیتال نیز کلاهبرداری‌های پانزی می‌توانند با وعده سودهای سریع و بدون ریسک افراد را فریب دهند.
مثالی دیگر، پروژه پانزی وان کوین
وان کوین (OneCoin) یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین طرح‌های پانزی در تاریخ ارزهای دیجیتال است. این طرح در سال ۲۰۱۴ توسط فردی به نام روجا ایگناتوا (Ruja Ignatova) ایجاد شد و تا سال ۲۰۱۷ میلیاردها دلار سرمایه از سرمایه‌گذاران در سراسر جهان جذب کرد. وان کوین ادعا می‌کرد که یک ارز دیجیتال جدید و رقیب بیت‌کوین است که سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید بسته‌های آموزشی مرتبط با ارزهای دیجیتال، توکن‌های OneCoin را به دست آورند. این توکن‌ها در آینده قابل معامله و ارزشمند خواهند بود. با این حال، برخلاف بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال معتبر، OneCoin یک بلاکچین واقعی نداشت و توکن‌های آن تنها عددهایی در یک سیستم بسته بودند.
در سال ۲۰۱۷، مقامات بین‌المللی شروع به تحقیق درباره وان کوین کردند و بسیاری از مقامات و مسئولان آن دستگیر شدند. روجا ایگناتوا نیز در سال ۲۰۱۷ ناپدید شد و تا امروز محل اختفای او مشخص نیست. برآورد می‌شود که این طرح پانزی توانسته بود بین ۴ تا ۱۵ میلیارد دلار از سرمایه‌گذاران در سراسر جهان کلاهبرداری کند.
تفاوت طرح پانزی با شرکت‌های هرمی در چیست؟
هر دو طرح پانزی و شرکت‌های هرمی کلاهبرداری‌های مالی هستند که بر پایه جذب سرمایه‌گذاران جدید بنا شده‌اند، اما تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد:
ساختار کسب‌وکار: در طرح‌های پانزی، معمولاً فرد کلاهبردار به طور مستقیم از سرمایه‌گذاران پول می‌گیرد و به آنها وعده سود می‌دهد. اما در شرکت‌های هرمی، افراد باید برای جذب سرمایه‌گذاران جدید تلاش کنند و از طریق ورود این افراد به ساختار هرم سود دریافت کنند.
تمرکز بر محصول یا خدمات: شرکت‌های هرمی اغلب وانمود می‌کنند که بر فروش محصول یا خدمات خاصی تمرکز دارند، در حالی که طرح‌های پانزی به طور کامل بر وعده سودهای مالی تمرکز دارند و کسب‌وکار واقعی در آنها وجود ندارد.
جمع‌بندی
طرح پانزی یکی از مخرب‌ترین نوع کلاهبرداری‌های مالی است که با وعده سودهای بزرگ و بدون ریسک، سرمایه‌گذاران را فریب می‌دهد. این طرح‌ها تنها به شرط جذب سرمایه‌گذاران جدید کار می‌کنند و در نهایت فرو می‌پاشند. شناخت ویژگی‌های طرح پانزی و تفاوت آن با شرکت‌های هرمی می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا از گرفتار شدن در این نوع کلاهبرداری‌ها جلوگیری کنند. به همین دلیل، همیشه باید با احتیاط و دقت کامل به سرمایه‌گذاری‌های خود نزدیک شویم و از وعده‌های غیرواقعی و بیش از حد جذاب دوری کنیم.
