هدف از نگارش این مقاله، آشنایی کلی و مقدماتی با معاملات فیوچرز یا همان معاملات آتی بوده است. در این مقاله، صرفا به بررسی مفاهیم پایه‌ای معاملات فیوچرز می‌پردازیم. معاملات فیوچرز می‌توانند برای اهداف مختلفی، از جمله پوشش ریسک و همچنین کسب سود از طریق سفته بازی و آربیتراژ استفاده شوند. با این حال، ابتدا لازم است تا با مفهوم قرارداد آتی (فیوچرز) آشنا شویم؛ چراکه این گونه معاملات بر مبنای قراردادهای آتی معنا پیدا می‌کنند.
تعریف قرارداد آتی
قرارداد آتی یا قرارداد فیوچرز (Futures Contract) توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش یک دارایی در یک قیمت مشخص در یک تاریخ مشخص در آینده است. با توضیح یک مثال برای قرارداد آتی تصویر روشن‌تری از قرارداد های آتی به دست می‌آوریم. فرض کنید شما یک کشاورز هستید که گندم تولید می‌کند. شما می‌خواهید در آینده گندم خود را با قیمتی مشخص بفروشید. برای این کار، شما می‌توانید از یک قرارداد آتی برای فروش گندم خود بهره ببرید. در این قرارداد شما متعهد می‌شوید که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی گندم را با قیمت مشخصی به خریدار قرارداد بفروشید.
تعریف معاملات فیوچرز
فرایند خرید و فروش قراردادهای فیوچرز را معاملات آتی یا معاملات فیوچرز (Futures Trading) می‌نامند. قرارداد آتی (فیوچرز) ابزاری است که برای انجام معامله آتی (فیوچرز) استفاده می‌شود. بنابراین، انجام معاملات فیوچرز مستلزم خرید یا فروش قرارداد های فیوچرز است. در واقع، معاملات فیوچرز همان خرید و فروش قرارداد های فیوچرز است.
هدف از انجام معاملات آتی
از معاملات آتی می‌توان برای اهداف مختلفی استفاده کرد، از جمله:
پوشش ریسک
پوشش ریسک یا هجینگ (Hedging) فرایند کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت است.
مثال برای پوشش ریسک:
فرض کنید یک کشاورز 100 تن گندم تولید می‌کند. او می‌خواهد در آینده گندم خود را با قیمت 10000 تومان در هر تن بفروشد. برای این کار می‌تواند یک قرارداد فیوچرز گندم با قیمت 10000 تومان در هر تن بخرد. در این قرارداد کشاورز متعهد می‌شود که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی گندم را با قیمت 10000 تومان به خریدار قرارداد بفروشد. اگر قیمت گندم در آینده کاهش یابد، کشاورز می‌تواند گندم خود را با قیمت 10000 تومان به خریدار قرارداد بفروشد و از این طریق از زیان ناشی از کاهش قیمت گندم جلوگیری کند.
سفته بازی
سفته بازی (Speculation) فرایند کسب سود از نوسانات قیمت است.
آربیتراژ
به فرایند کسب سود از اختلاف قیمت در بازارهای مختلف، آربیتراژ (Arbitrage) می‌گویند.
عناصر تشکیل دهنده معاملات آتی
معاملات آتی از عناصر و اجزای زیر تشکیل شده‌اند:
طرفین قرارداد (Contract parties): معاملات آتی بین دو طرف انجام می‌شوند که یکی از آن‌ها خریدار قرارداد و دیگری فروشنده قرارداد است. خریدار قرارداد متعهد می‌شود که در تاریخ انقضا قرارداد، مقدار مشخصی از کالا، دارایی یا شاخص مالی را با قیمت قرارداد به فروشنده قرارداد تحویل دهد. فروشنده قرارداد نیز متعهد می‌شود که در تاریخ انقضا قرارداد، مقدار مشخصی از کالا، دارایی یا شاخص مالی را با قیمت قرارداد از خریدار قرارداد خریداری کند.
کالای مورد معامله (Underlying asset): کالای مورد معامله در قراردادهای فیوچرز می‌تواند شامل کالاهای فیزیکی، مانند گندم، طلا، نفت و غیره یا دارایی‌های مالی، مانند سهام، اوراق قرضه، ارزهای دیجیتال و غیره باشد.
قیمت قرارداد (Contract price): قیمت قرارداد فیوچرز قیمتی است که برای تسویه قرارداد تعیین می‌شود. قیمت قرارداد معمولاً بر اساس قیمت فعلی کالا یا دارایی مورد معامله تعیین می‌شود.
مقدار قرارداد (Contract quantity): مقدار قرارداد، مقدار کالا، دارایی یا شاخص مالی است که در قرارداد فیوچرز معامله می‌شود. مقدار قرارداد، بر اساس واحد اندازه‌گیری کالا، دارایی یا شاخص مالی مورد معامله تعیین می‌شود.
تاریخ انقضا (Expiration date): تاریخ انقضا تاریخ مشخصی است که در آن قرارداد فیوچرز باید تسویه شود. تاریخ انقضا معمولاً بین یک هفته تا یک سال است.
انواع معاملات فیوچرز
انواع معاملات آتی را می‌توان بر اساس موارد زیر دسته‌بندی کرد:
بر اساس دارایی پایه: معاملات فیوچرز کالایی (Commodity Futures)، معاملات فیوچرز ارزی (Currency Futures)، معاملات فیوچرز اوراق بهادار (Equity Futures)، معاملات فیوچرز شاخصی (Index Futures) و معاملات فیوچرز ارز دیجیتال (CryptoCurrency Futures).
بر اساس تاریخ سررسید: معاملات آتی کوتاه مدت (Short-Term Futures)، معاملات آتی میان مدت (Medium-Term Futures) و معاملات آتی بلند مدت (Long-Term Futures)
نحوه عملکرد و انجام معاملات فیوچرز
معاملات آتی معمولا در بورس های کالا و اوراق بهادار یا صرافی ها انجام می‌شوند. معامله گران و سرمایه گذاران با ثبت سفارش در بورس، صرافی یا یک کارگزاری، می‌توانند پوزیشن خرید یا فروش قرارداد های فیوچرز خود را ایجاد کنند و بدین ترتیب به انجام معاملات فیوچرز بپردازند.
در تاریخ سررسید قرارداد، دارایی پایه با قیمت توافقی تحویل داده می‌شود. اگر قیمت بازار در تاریخ سررسید بالاتر از قیمت قرارداد باشد، خریدار قرارداد سود می‌کند و فروشنده قرارداد ضرر می‌کند. در مقابل، اگر قیمت بازار در تاریخ سررسید پایین‌تر از قیمت قرارداد باشد، فروشنده قرارداد سود می‌کند و خریدار قرارداد ضرر می‌کند.
مراحل انجام معاملات آتی
مراحل انجام معاملات آتی به طور مفصل به شرح زیر است:
- افتتاح حساب معاملاتی: اولین قدم برای ورود به معاملات آتی، افتتاح حساب معاملاتی در یک صرافی ارائه دهنده معاملات فیوچرز است.
- آموزش و تحقیق: قبل از شروع معامله آتی، معامله گر باید در مورد نحوه عملکرد این نوع معاملات آموزش ببیند و تحقیق کند. معامله گران باید ریسک های معاملات آتی را نیز به خوبی درک کنند.
- انتخاب دارایی پایه: دارایی پایه می‌تواند کالا، سهام، ارز فیات، ارز دیجیتال یا شاخص های سهام و اوراق قرضه باشد.
- انتخاب تاریخ سررسید و قیمت توافق شده: بر اساس شرایط بازار و تحلیل صورت گرفته، معامله گران باید تاریخ سررسید و قیمت قرارداد را تعیین کنند.
- خرید یا فروش قرارداد فیوچرز: در نهایت می‌توان از طریق کارگزار یا صرافی انتخاب شده، اقدام به خرید و فروش قراردادهای آتی و یا به عبارت دیگر انجام معاملات فیوچرز پرداخت.
قوانین و مقررات معاملات آتی
معاملات فیوچرز توسط قوانین و مقررات مختلفی در سطح ملی و بین‌المللی تنظیم می‌شوند و مورد نظارت قرار می‌گیرند. این قوانین و مقررات برای محافظت از سرمایه گذاران و معامله گران و همچنین تضمین از عملکرد صحیح بازار معاملات آتی وضع شده‌اند. لازم است که قبل از انجام معاملات فیوچرز در یک صرافی، قوانین و مقررات مربوط به معاملات فیوچرز در آن صرافی را مطالعه کنید.
