معاملات فیوچرز چیست؟

هدف از نگارش این مقاله، آشنایی کلی و مقدماتی با معاملات فیوچرز (Futures) یا همان معاملات آتی بوده است. در این مقاله، صرفاً به بررسی مفاهیم پایه‌ای معاملات فیوچرز می‌پردازیم. در همین حال، لازم به ذکر است که معاملات فیوچرز می‌توانند برای اهداف مختلفی، از جمله پوشش ریسک و همچنین کسب سود از طریق سفته بازی و آربیتراژ (Arbitrage) استفاده شوند. بااین‌حال، ابتدا لازم است تا با مفهوم قرارداد آتی (فیوچرز) آشنا شویم؛ چراکه این‌گونه معاملات بر مبنا قراردادهای آتی معنا پیدا می‌کنند.

تعریف قرارداد آتی

قرارداد آتی یا قرارداد فیوچرز توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش یک دارایی در یک قیمت مشخص در یک تاریخ مشخص در آینده است. با توضیح یک مثال برای قرارداد آتی تصویر روشن‌تری از قرارداد‌های آتی به دست می‌آوریم. فرض کنید شما یک کشاورز هستید که گندم تولید می‌کند. شما می‌خواهید در آینده گندم خود را با قیمتی مشخص به فروش رسانید. برای این کار، شما می‌توانید از یک قرارداد آتی برای فروش گندم خود بهره ببرید. در این قرارداد، شما متعهد می‌شوید که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی گندم را با قیمت مشخصی به خریدار قرارداد بفروشید.

تعریف معاملات فیوچرز

فرایند خرید و فروش قراردادهای فیوچرز را معاملات آتی یا معاملات فیوچرز (Futures Trading) می‌نامند. قرارداد آتی ابزاری است که برای انجام معامله فیوچرز استفاده می‌شود. بنابراین، انجام معاملات فیوچرز مستلزم خرید یا فروش قراردادهای مختص آن است. در واقع، معاملات Futures همان خرید و فروش قرارداد‌های فیوچرز است.

هدف از انجام معاملات آتی

از معاملات آتی می‌توان برای اهداف مختلفی استفاده کرد، از جمله:

• پوشش ریسک: پوشش ریسک یا هجینگ (Hedging) فرایند کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت است. برای مثال: فرض کنید یک کشاورز 100 تن گندم تولید می‌کند. او می‌خواهد در آینده گندم خود را با قیمت 100 دلار در هر تن بفروشد. برای این کار می‌تواند یک قرارداد فیوچرز گندم با قیمت 100 دلار در هر تن بخرد. در این قرارداد کشاورز متعهد می‌شود که در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی گندم را با قیمت 100 دلار به خریدار قرارداد بفروشد. اگر قیمت گندم در آینده کاهش یابد، کشاورز می‌تواند گندم خود را با قیمت 100 دلار به خریدار قرارداد بفروشد و از این طریق از زیان ناشی از کاهش قیمت گندم جلوگیری کند.
• سفته بازی: سفته بازی (Speculation) فرایند کسب سود از نوسانات قیمت است.
• آربیتراژ: به فرایند کسب سود از اختلاف قیمت در بازارهای مختلف، آربیتراژ می‌گویند.

عناصر تشکیل دهنده معاملات آتی

معاملات آتی از عناصر و اجزای زیر تشکیل شده‌اند:

• طرفین قرارداد (Contract parties): معاملات آتی بین دو طرف انجام می‌شوند که یکی از آن‌ها خریدار قرارداد و دیگری فروشنده قرارداد است. در همین حال، خریدار قرارداد متعهد می‌شود که در تاریخ انقضاء قرارداد، مقدار مشخصی از کالا، دارایی یا شاخص مالی را با قیمت قرارداد به فروشنده قرارداد تحویل دهد. فروشنده قرارداد نیز متعهد می‌شود که در تاریخ انقضاء قرارداد، مقدار مشخصی از کالا، دارایی یا شاخص مالی را با قیمت قرارداد از خریدار قرارداد خریداری کند.
• کالا مورد معامله (Underlying asset): کالا مورد معامله در قراردادهای فیوچرز می‌تواند شامل کالاهای فیزیکی، مانند گندم، طلا (XAU)، نفت و غیره یا دارایی‌های مالی مانند سهام، اوراق قرضه، ارزهای دیجیتال و غیره باشد.
• قیمت قرارداد (Contract price): قیمت قرارداد فیوچرز قیمتی است که برای تسویه قرارداد تعیین می‌شود. قیمت قرارداد معمولاً بر اساس قیمت فعلی کالا یا دارایی مورد معامله تعیین می‌شود.
• مقدار قرارداد (Contract quantity): مقدار قرارداد، مقدار کالا، دارایی یا شاخص مالی است که در قرارداد فیوچرز معامله می‌شود. مقدار قرارداد، بر اساس واحد اندازه‌گیری کالا، دارایی یا شاخص مالی مورد معامله تعیین می‌شود.
• تاریخ انقضاء (Expiration date): تاریخ انقضاء تاریخ مشخصی است که در آن قرارداد فیوچرز باید تسویه شود. تاریخ انقضاء معمولاً بین یک هفته تا یک سال است.

انواع معاملات فیوچرز

انواع معاملات آتی را می‌توان بر اساس موارد زیر دسته‌بندی کرد:

• بر اساس دارایی پایه: معاملات فیوچرز کالایی (Commodity Futures)، معاملات فیوچرز ارزی (Currency Futures)، معاملات فیوچرز اوراق بهادار (Equity Futures)، معاملات فیوچرز مبتنی بر شاخص (Index Futures) و معاملات فیوچرز ارز دیجیتال (CryptoCurrency Futures).
• بر اساس تاریخ سررسید: معاملات آتی کوتاه مدت (Short-Term Futures)، معاملات آتی میان مدت (Medium-Term Futures) و معاملات آتی بلند مدت (Long-Term Futures).

نحوه عملکرد و انجام معاملات فیوچرز

گفتنی است، معاملات آتی معمولاً در بورس‌های کالا و اوراق بهادار یا صرافی‌ها انجام می‌شوند. در این حال، معامله‌گران و سرمایه‌گذاران با ثبت سفارش در بورس، صرافی یا یک کارگزاری، می‌توانند پوزیشن خرید یا فروش قراردادهای فیوچرز خود را ایجاد کنند و بدین ترتیب به انجام معاملات فیوچرز بپردازند. همچنین، در تاریخ سررسید قرارداد، دارایی پایه با قیمت توافقی تحویل داده می‌شود. بر این اساس، اگر قیمت بازار در تاریخ سررسید بالاتر از قیمت قرارداد باشد، خریدار قرارداد سود می‌کند و فروشنده قرارداد ضرر می‌کند. در مقابل، اگر قیمت بازار در تاریخ سررسید پایین‌تر از قیمت قرارداد باشد، فروشنده قرارداد سود می‌کند و خریدار قرارداد ضرر می‌کند.

مراحل انجام معاملات آتی

مراحل انجام معاملات فیوچرز به‌طور مفصل به شرح زیر است:

• خرید یا فروش قرارداد فیوچرز: در نهایت می‌توان از طریق کارگزار یا صرافی انتخاب شده، اقدام به خرید و فروش قراردادهای آتی و یا به عبارت دیگر انجام معاملات فیوچرز پرداخت.
• افتتاح حساب معاملاتی: اولین قدم برای ورود به معاملات آتی، افتتاح حساب معاملاتی در یک صرافی ارائه دهنده معاملات فیوچرز است.
• آموزش و تحقیق: قبل از شروع معامله آتی، معامله‌گر باید در مورد نحوه عملکرد این نوع معاملات آموزش ببیند و تحقیق کند. معامله‌گران در این حال باید ریسک‌های معاملات آتی را نیز به خوبی درک کنند.
• انتخاب دارایی پایه: دارایی پایه می‌تواند کالا، سهام، ارز فیات، ارز دیجیتال یا شاخص‌های سهام و اوراق قرضه باشد.
• انتخاب تاریخ سررسید و قیمت توافق شده: بر اساس شرایط بازار و تحلیل صورت گرفته، معامله‌گران باید تاریخ سررسید و قیمت قرارداد را تعیین کنند.

قوانین و مقررات معاملات آتی

معاملات فیوچرز توسط قوانین و مقررات مختلفی در سطح ملی و بین‌المللی تنظیم می‌شوند و مورد نظارت قرار می‌گیرند. این قوانین و مقررات برای محافظت از سرمایه گذاران و معامله‌گران و نیز تضمین از عملکرد صحیح بازار معاملات آتی وضع شده‌اند. لازم است که قبل از انجام معاملات آتی در یک صرافی، قوانین و مقررات مربوط به معاملات فیوچرز در آن صرافی را مطالعه کنید.

نتیجه‌گیری

معاملات فیوچرز به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم در بازارهای مالی، نقشی اساسی در مدیریت ریسک (Risk Management)، ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تسهیل نقدینگی ایفاء می‌کنند. در همین حال، آشنایی با مفاهیم پایه، اجزاء اصلی، انواع قراردادها و نحوه عملکرد این معاملات برای هر معامله‌گر یا سرمایه‌گذار ضروری است. همان‌طور که در این مقاله بیان شد، معاملات آتی می‌توانند هم برای اهداف پوشش ریسک و هم برای کسب سود از نوسانات قیمت مورد استفاده قرار گیرند. بااین‌حال، ماهیت اهرمی و حساسیت این معاملات نسبت به تغییرات بازار، لزوم آموزش، تحقیق و رعایت قوانین و مقررات را پیش از ورود به این حوزه بیش از پیش برجسته می‌کند.

پرسش‌های متداول