وب 3 (Web 3) چیست و چه کاربردهایی دارد؟

در دنیای فناوری، تحول همیشه جریان دارد و اینترنت نیز از این قاعده مستثنا نیست. پس از گذر از دوران وب 1 و وب 2، اکنون نسل جدیدی از اینترنت با عنوان وب 3 (Web 3) مطرح شده است. این نسل جدید، مفهومی فراتر از صرفاً یک به‌روزرسانی فنی است و درواقع انقلابی در نحوه تعامل، مالکیت داده‌ها و ساختار اقتصادی فضای مجازی محسوب می‌شود. برای درک اینکه وب 3 چیست، باید به فلسفه، فناوری‌ها و تأثیرات آن در زندگی دیجیتال امروزی نگاه عمیق‌تری داشت.

تفاوت وب 3 با نسل‌های پیشین اینترنت

در پاسخ به پرسش وب 3 چیست، نخست باید سیر تکامل اینترنت را بشناسیم. وب 1 در دهه ۹۰ میلادی، فضایی ایستا بود که کاربران تنها می‌توانستند اطلاعات را مشاهده کنند. وب 2 در دهه ۲۰۰۰ با ظهور شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، یوتیوب و توییتر، ارتباط دوطرفه میان کاربران را ممکن ساخت. کاربران توانستند تولید محتوا کنند، اما کنترل داده‌ها در دست شرکت‌های بزرگ باقی ماند. این تمرکز قدرت، نگرانی‌های زیادی در زمینه حریم خصوصی و امنیت ایجاد کرد. وب 3 با هدف رفع همین مشکلات و بازگرداندن کنترل داده‌ها به کاربران طراحی شده است.

فناوری‌های زیربنایی وب 3

برای درک درست از اینکه وب 3 چیست، باید به فناوری‌های زیربنایی آن توجه کرد. بلاک چین مهم‌ترین بخش وب 3 است که به‌عنوان دفتر کل غیرمتمرکز عمل می‌کند و تمامی تراکنش‌ها را بدون نیاز به واسطه ثبت می‌نماید. قراردادهای هوشمند (Smart Contract) نیز نقش حیاتی دارند؛ این قراردادها به‌صورت خودکار و بر اساس شرایط از پیش تعیین‌شده اجرا می‌شوند. رمزارزها، توکن‌ها و کیف پول‌های ارز دیجیتال نیز ابزارهایی هستند که امکان تعامل مالی و مالکیت دارایی‌های دیجیتال را فراهم می‌کنند. افزون بر این، فناوری‌هایی مانند ذخیره‌سازی غیرمتمرکز (IPFS) و هوش مصنوعی (AI) نیز به توسعه این اکوسیستم کمک کرده‌اند.

تمرکززدایی و مالکیت داده‌ها

یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های Web 3، تمرکززدایی است. در وب 2، داده‌های کاربران بر روی سرورهای متمرکز شرکت‌ها ذخیره می‌شود. اما در وب 3، این داده‌ها در شبکه‌ای از گره‌های (Node) غیرمتمرکز نگهداری می‌شوند و مالکیت آن در اختیار کاربر باقی می‌ماند. بدین ترتیب، هیچ نهاد یا سازمانی نمی‌تواند به‌صورت انحصاری از اطلاعات کاربران بهره‌برداری کند. این ویژگی، مفهوم جدیدی از آزادی دیجیتال و اعتماد در فضای آنلاین به وجود آورده است. افزون بر این، کاربران می‌توانند از طریق هویت‌های غیرمتمرکز (Decentralized ID) وارد پلتفرم‌ها شوند بدون آنکه نیازی به ارائه اطلاعات شخصی داشته باشند.

کاربردهای Web 3 در دنیای واقعی

حال که دانستیم وب 3 چیست، باید به کاربردهای عملی آن در زندگی امروز بپردازیم. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های استفاده از وب 3، امور مالی غیرمتمرکز یا همان دیفای (DeFi) است. در این سیستم، کاربران بدون نیاز به بانک‌ها و واسطه‌های مالی، می‌توانند وام بگیرند، سرمایه‌گذاری کنند یا دارایی‌های خود را مبادله نمایند. در حوزه بازی، مفهوم گیم‌فای (GameFi) با ترکیب سرگرمی و اقتصاد دیجیتال، امکان کسب درآمد از طریق بازی‌های مبتنی بر بلاکچین را فراهم کرده است. همچنین، در زمینه شبکه‌های اجتماعی، نسخه‌های غیرمتمرکزی از پلتفرم‌های محبوب در حال توسعه هستند که در آن‌ها کنترل محتوا و درآمد به خود کاربران تعلق دارد.

نقش NFTها و توکن‌ها در رشد وب 3

پاسخ به اینکه وب 3 چیست، بدون اشاره به رمزارز‌ها  و توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) ناقص خواهد بود. توکن‌ها در این اکوسیستم، نماینده دارایی‌ها، امتیازات یا دسترسی‌ها هستند و در شبکه‌های بلاکچینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. گفتنی است، NFTها یا توکن‌های غیرمثلی نیز به‌عنوان گواهی مالکیت دیجیتال شناخته می‌شوند و در هنر، موسیقی، بازی و حتی املاک مجازی کاربرد دارند. این دارایی‌ها موجب شکل‌گیری اقتصاد جدیدی در بستر اینترنت شده‌اند که در آن ارزش، قابل‌ردیابی و انتقال مستقیم میان کاربران است. بسیاری از هنرمندان و سازندگان محتوا با بهره‌گیری از NFTها توانسته‌اند بدون واسطه درآمدزایی کنند و با مخاطبان خود ارتباط مستقیم داشته باشند.

تأثیر هوش مصنوعی بر توسعه Web 3

یکی از پرسش‌های مهم این است که نقش AI در وب 3 چیست. درواقع، ترکیب هوش مصنوعی و Web 3 می‌تواند منجر به شکل‌گیری اینترنتی هوشمندتر و کاربرمحورتر شود. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند تحلیل داده‌های بلاکچینی را ساده‌تر کرده و تصمیم‌گیری در برنامه‌های غیرمتمرکز (dApp) را بهبود بخشند. همچنین، در آینده انتظار می‌رود تا هوش مصنوعی با استفاده از داده‌های غیرمتمرکز، مدل‌های یادگیری دقیق‌تری بسازد که حریم خصوصی کاربران را حفظ کند. این تعامل میان هوش مصنوعی و وب 3، می‌تواند پایه‌گذار نسل چهارم اینترنت یا Web 4 باشد.

چالش‌ها و آینده وب 3

با وجود مزایای چشمگیر، وب 3 هنوز در مسیر رشد با چالش‌هایی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، پیچیدگی فنی و نیاز به دانش تخصصی برای استفاده از dAppها است. علاوه بر آن، مقیاس‌پذیری (Scalability) شبکه‌های بلاکچینی و مصرف بالای انرژی از دیگر دغدغه‌های موجود است. از سوی دیگر، نبود چارچوب‌های قانونی مشخص می‌تواند مانعی در مسیر توسعه جهانی این فناوری باشد. بااین‌حال، شرکت‌های بزرگ فناوری و دولت‌ها به‌تدریج در حال بررسی راهکارهایی برای ادغام اصول وب 3 در زیرساخت‌های دیجیتال هستند. آینده این فناوری، به میزان پذیرش عمومی و نوآوری در حوزه مقیاس‌پذیری و امنیت وابسته است.

نتیجه‌گیری

در پایان، باید گفت پاسخ به سؤال وب 3 چیست، در یک جمله خلاصه می‌شود: وب 3 نسل جدید اینترنت است که با استفاده از فناوری‌های غیرمتمرکز مانند بلاک چین، قدرت و مالکیت را از نهادهای متمرکز گرفته و به خود کاربران بازمی‌گرداند. این تحول، نه‌تنها مدل‌های اقتصادی و اجتماعی اینترنت را تغییر داده بلکه راه را برای شکل‌گیری دنیایی شفاف‌تر و آزادتر هموار کرده است. با ادامه پیشرفت‌ها در این حوزه، Web 3 می‌تواند اساس اینترنت آینده باشد؛ اینترنتی که در آن هر کاربر، مالک واقعی داده‌ها و دارایی‌های دیجیتال خود خواهد بود.

پرسش‌های متداول